تحلیل سطوح نیازها در طراحی معماری ، دکتر علیرضا رضوانی

تحلیل سطوح نیازها در طراحی معماری؛ نگاهی به هرم مازلو در آموزش و حرفه‌ی معماری

در این محتوا با شبکه هنر و معماری ستاوین همراه باشید تا نگاهی داشته باشیم به تحلیل موضوع «توجه به سطوح نیازها در طراحی»، به نگارش دکتر علیرضا رضوانی.

علی‌رغم تأکید بسیاری از اساتید معماری بر شناخت مخاطب و نیازهای او به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر آموزش معماری، این مسئله در عمل اغلب به رعایت صرف عملکردها، الزامات قانونی، و بعضاً عناصر زیبایی‌شناختی (که غالباً نیز درک روشنی از آن‌ها وجود ندارد) محدود می‌شود. ازاین‌رو، فهم دقیق و عمیقی از چگونگی شناخت نیازها، چه در آموزش دانشگاهی و چه در فضای حرفه‌ای، برای طراحان حاصل نمی‌شود.

همه‌ی آنچه به‌عنوان ضوابط و اصول طراحی تدوین شده، ریشه در نیازهای انسانی دارد؛ نیازهایی که فضاهای معماری باید پاسخ‌گوی آن‌ها باشند. بااین‌حال، بسیاری از این نیازها، به‌ویژه در سطوح بالاتر هرم مازلو، هنوز به ضابطه یا اصل مشخصی تبدیل نشده‌اند.

نبود درک تخصصی از مفهوم "نیاز" که به‌طور عمده حوزه‌ای بین‌رشته‌ای و وابسته به علوم انسانی است، ممکن است منجر به بروز خطاهایی در طراحی شود؛ خطاهایی که در کالبد نهایی پروژه نمایان می‌شوند. از این رو، توجه جدی به این موضوع باید یکی از ارکان اصلی آموزش معماری باشد؛ درحالی‌که هنوز جایگاه واقعی آن در نظام آموزشی و حرفه‌ای معماری درک نشده است.

آبراهام مازلو، روان‌شناس آمریکایی، در کتاب معروف خود «انگیزش و شخصیت» (۱۹۵۴)، نیازهای انسانی را در قالب هرمی با پنج سطح معرفی می‌کند. دو سطح نخست، یعنی نیازهای زیستی و نیاز به امنیت، به‌عنوان نیازهای اساسی شناخته می‌شوند. چهار سطح اول هرم، شامل نیازهای زیستی، امنیتی، عاطفی، و احترام، ذیل عنوان نیازهای کمبود (Deficiency Needs) قرار می‌گیرند، در حالی‌ که آخرین سطح یعنی نیاز به خودشکوفایی، در دسته‌ی نیازهای رشد (Growth Needs) جای می‌گیرد.

باید توجه داشت که واژگانی چون «خواسته»، «تمایل»، یا «آرزو» نیز در کنار واژه‌ی «نیاز» به‌کار می‌روند، اما میان آن‌ها تفاوت بنیادینی وجود دارد. خواسته‌ها معمولاً به مواردی غیرضروری و متأثر از سبک زندگی و ارزش‌ها اطلاق می‌شوند، مانند رفتن به رستوران یا سینما، در حالی‌که نیازها، الزاماتی پایه‌ای مانند غذا، مسکن و درمان را در بر می‌گیرند. با این حال، بسیاری از خواسته‌های گذشته، امروزه به سطح نیازهای ضروری رسیده‌اند.

مازلو در نظریه‌اش تأکید می‌کند که برای رشد انسان، ابتدا باید نیازهای سطوح پایین‌تر تأمین شود. فردی که از گرسنگی یا ناامنی رنج می‌برد، نمی‌تواند به خودشکوفایی یا خلاقیت بیندیشد؛ مگر در شرایطی استثنایی. او پایین‌ترین نمره‌ی مدیریتی را به کسانی می‌دهد که تلاش می‌کنند بدون تأمین نیازهای پایه، جامعه را به سوی تعالی سوق دهند.

در حوزه‌ی طراحی معماری، این نگرش باید به‌صورت عملیاتی و اجرایی دیده شود: نخست ایجاد سرپناه برای پاسخ به نیازهای اولیه، و سپس حرکت به‌سوی طراحی‌هایی که پاسخ‌گوی نیازهای عاطفی، اجتماعی و در نهایت خودشکوفایی کاربران باشد. رعایت این سیر منطقی، می‌تواند ضامن پایداری اجتماعی و روانی معماری معاصر باشد.

منبع : کانال تلگرام دکتر علیرضا رضوانی :  https://t.me/rezvani_archi