نیاز به تحقیق و پژوهش واقعی و موثر در معماری

چند سال پیش زمینه ای فراهم شد که تحقیقی ویژه را در یکی از مباحث معماری انجام دهم. 
پس از انجام مطالعه اولیه در منابع و اسناد موجود (پیشینه تحقیق و ادبیات پایه) مشخص شد که در آن حوزه متاسفانه منابع مرتبط و معتبر بسیار محدودند و مسیر طوری رقم خورد که از خیر انجام آن تحقیق که نیازمند اطلاعات پایه قابل به استناد بود گذشتم و آن را با عنوانی دیگر در طراحی منظر دنبال کردم.

این تجربه در نبود یا کمبود منابع در معماری در انجام "تحقیق و طراحی" به صورتها و در زمان های مختلف بارها تکرار شده بود.

اینکه چرا ما در رشته معماری، در بیش از نیم قرن پر شتاب تولید دانش در علوم و فنون نتوانسته ایم "مبانی نظری" قابل استناد و معتبری را در مقایسه با رشته های دیگر علمی و فلسفی تولید کنیم (مگر در معدود مباحث) قطعا قابل تامل است ؛

منظورم از ما در اینجا وجه و مقیاس جهانی آن نیز هست که شامل تحلیل تاریخ معماری و نقد کار معماران و معرفی تجربه کشور های پیشرو و صاحب فکر و عمل می شود ؛

و البته که این مسئله در ایران نیز نه تنها در تحقیق و پژوهش در "مبانی عام" بلکه در منابع بسیار محدود و تکراری معماری سرزمینی که آن را "ایرانی و اسلامی" نامیده ایم نیز صادق است و تظاهری فزاینده دارد. 

اگر چه می توان دلایل مختلفی در بروز چنین وضعیتی شناسایی کرد لیکن بی گمان می توان دو دلیل اصلی ذکر کرد ؛

اول در "ماهیت معماری" که به ساحت ساختن و خلق منتهی است تا نوشتن و برنامه، جستجو کرد که منجر به فاصله گرفتن از "نظر" (در مقابل "عمل" و فعل طراحی و ساخت) شده است ؛

و دوم فرض "هنر بودن معماری" که با  "سلیقه محوری" و همینطور کم توجهی به "شناخت تحلیلی" عوامل تاثیر گذار در معماری نیز همراه بوده است. 

این موضع و رویه نتایج ارزشمندی برای معماری نداشته و نخواهد داشت و حداقل نتایج نامیمون آن، بلا تکلیفی در فرایند طراحی،  بی اعتمادی کارفرمایان به طراحان واگذاشتن معماری و چگونه معماری کردن به برخی نوابغ است که هیچ نگفته !  و یا اگر گفته اند راهی به ناکجا آباد بوده برای دیگران ؛

از آن جمله که معماری را با ظرف بروز احساس شخصی اشتباه گرفته اند و یا معماری را با ابزار شگفت زدگی معادل دانسته و یا اینکه خالق "مجسمه های معمارانه" بوده اند تا اثر معماری. 

تاریخ یاد آوری می کند که در دهه هفتاد و هشتاد در اروپا و آمریکا، اکثر علوم و رشته ها تلاش کردند که حوزه "تحقیق و برنامه ریزی" را در رشته های خود تثبیت کنند، لیکن معماران همچنان چشم بستند و فاصله گرفتند که گویا این رشته را تافته جدا بافته می دانستند و خود را تنها خدای خالق در زمین !

این شد که ما هم اکنون در "روش تحقیق در معماری" نه تنها در منابع ایرانی بلکه در منابع خارجی کم داریم و آنچه در اختیار است نیز برگرفته ای غالبا انطباق نیافته از علوم انسانی و رشته های دیگر است  که به کار معماران آن طور که انتظار می رود نمی آید.

اگر بروید و گزارش های مطالعاتی و فاز صفر (قسمت اول مرحله اول) پروژه های معماری حتی طراحی شهری و منظر را ببینید متوجه ضعف ساختاری آنها در تحقیق و برنامه ریزی و حتی فرایند طراحی که به شدت وابسته به دو مقوله پیشین است می شوید.

بی گمان ریشه این ضعفها در کمبودهای  آموزش دانشگاهی است ؛

جالب است که بروید و نمونه خام پروپزالهای انجام پایان نامه ها رشته معماری در مقطع فوق لیسانس را ببینید، متوجه عدم ارتباط لازم بین تحقیق و طراحی در عناوین اصلی در آنها می شوید و علاوه بر آن اکثر پایان نامه ها نیز ضعف اساسی در تحقیق در فرایند طراحی دارند و مقالات آنها نیز کم مایه و به همراه سرقت های علمی فراوان ؛

و رساله های مقطع دکتری نیز علاوه بر ضعف آنها در روش های تحقیق و پژوهش، موضوعاتشان نیز غالبا با ارتباط اندک با معماری است و عجیب که در زمینه مباحثی تئوری پردازی می کنند که در تخصص آنان نیست.
  
اگر تحقیق و پژوهش را اساس توسعه هر رشته و دانشی بدانیم - و باز سر این مطلب هم به سفسطه و فیلم هنری دچار نشویم و بهانه تراشی نکنیم که معماری چنین نیست و چنان است - لازم است روشهای تحقیق و پژوهش در معماری و رشته های مرتبط (طراحی شهری، صنعتی و منظر) را تدقیق کرده و در پیوند مناسبی با روش های کار آمد طراحی قرار دهیم و مهمتر از آن به جنبه های مغفول مانده دانش و مهارت های معماری بپردازیم ؛

نه تنها در پاسخ به نیاز گذشته که باید انجام میشد و نشد،  بلکه به نیاز امروز و آینده؛

و علاوه بر آن، نه تنها به مبانی عام و مشترک جهانی، بلکه به نیازها و مشغله های ملی و محلی که بسیار و پر هستتد از سوال، ابهام و مسئله؛

و امیدوار باشیم سیستم های مدیریتی مرتبط، انجام و استفاده از پژوهش ها را از حد نمایش و دکور فراتر برند، بلکه فرصتی فراهم شود.

(علیرضا رضوانی , مهر ۱۳۹۶)

channel ID : 
@rezvanialireza