تطبیق هرم مازلو با طراحی معماری ، دکتر علیرضا رضوانی

تطبیق هرم مازلو با طراحی معماری؛ دسته‌بندی سه‌گانه نیازهای انسانی از منظر طراح

در ادامه تحلیل سطوح نیازهای انسانی بر اساس نظریه مازلو، می‌توان آن‌ها را برای طراحان در قالب سه دسته مجزا اما مرتبط طبقه‌بندی کرد: نیازهای اساسی (پایه‌ای)، نیازهای مکمل (میانی) و نیازهای عالی (متعالی). این دسته‌بندی مقدمه‌ای است بر پژوهشی اختصاصی که در حال تکمیل است.

۱. نیازهای اساسی:

 نیازهای زیستی: شامل خوراک، پوشاک، مسکن، غریزه جنسی و... بخشی از این نیازها به‌صورت مستقیم در طراحی معماری و شهری قابل پاسخ‌گویی هستند. در طراحی، آن‌ها اغلب تحت عنوان نیازهای عملکردی شناخته می‌شوند. طراح باید الزامات اولیه‌ای را در نظر گیرد که باعث شود یک بنا یا فضا «قابل استفاده» باشد. این اصول تاکنون به بخشی از ضوابط و استانداردهای طراحی بدل شده‌اند.

نیازهای امنیتی: در طراحی، این نیاز ناظر به تأمین ایمنی کاربران بنا یا فضا در حالت عادی و شرایط خاص (زلزله، آتش‌سوزی، سیل و...) است. سیستم‌های مقاوم‌سازی، جان‌پناه‌ها، راه‌های فرار اضطراری، روشنایی کافی، و طراحی امن مسیرها و ورودی‌ها از مصادیق تحقق این نیاز هستند. در ایران نیز، این دسته نیازها جایگاه مهمی در نظام مهندسی یافته‌اند.

 ۲. نیازهای مکمل انسانی:

نیازهای عاطفی: نیاز به عشق، تعلق، و روابط عاطفی در طراحی می‌تواند به شکل خلق فضاهایی با حس تعلق، ارتباط معنادار با کاربر و امکان گفت‌وگو با فضا جلوه کند. از سوی دیگر، فضاهایی که روابط انسانی را تسهیل کرده و تعمیق می‌بخشند (مانند حیاط‌های مشترک، فضاهای تعامل همسایگان، یا لابی‌های تعاملی در ادارات) نیز پاسخ به این نیاز را ممکن می‌سازند.

استفاده از خاطره، نشانه، نماد و روایت در طراحی، نقشی مؤثر در تقویت پیوند انسان با فضا ایفا می‌کند. شهرهایی با المان‌های هویتی و داستان‌سرا در این مسیر، موفق‌تر عمل می‌کنند.

 نیازهای اجتماعی (احترام و تکریم):

نیاز به احترام و منزلت در طراحی می‌تواند از ایجاد فضاهای قابل احترام برای همه اقشار جامعه آغاز شود. برای مثال: ساخت سکویی برای نشستن رهگذران، تعبیه مسیرهای مجزا برای دوچرخه‌سواران، کودکان، نابینایان و والدینی با کالسکه، یا ایجاد اتاق‌های اختصاصی برای تمامی اعضای خانواده در یک خانه.

در معماری و شهرسازی امروز، طراحان موظف‌اند این شأن انسانی را در کالبد شهر و ساختمان لحاظ کنند؛ اما در عمل، هنوز راهی طولانی تا تحقق کامل این امر باقی‌ مانده است.

 ۳. نیازهای عالی (خودشکوفایی):

 نقطه اوج هرم مازلو، نیاز به رشد، تعالی و شکوفایی است. در معماری و شهرسازی، این نیاز در دو بعد قابل تحقق است: رشد حرفه‌ای و شغلی، و تعالی فردی و معنوی.

در شهرسازی، ایجاد فضاهایی متنوع و فراگیر مانند مراکز ورزشی، فرهنگی، هنری، آموزشی و خدماتی برای تمامی سنین و گروه‌های اجتماعی، به رشد اجتماعی افراد کمک می‌کند.

در معماری، طراحی فضاهای باکیفیت و غنی که فراتر از ضوابط و استانداردها باشند، زمینه را برای ارتقا، آموزش، انگیزش و کشف استعدادها فراهم می‌سازند. طراحی فضاهای روحانی یا تأمل‌برانگیز نیز به برآوردن نیاز انسان به تعالی و ارتباط با مفاهیم متعالی کمک می‌کند.

ایجاد چنین فضاهایی نیازمند درک عمیق و خلاقیت بالای طراح است؛ چراکه در آن، معماری دیگر صرفاً عملکردی نیست، بلکه به بستری برای رشد و معنا تبدیل می‌شود .

منبع : کانال تلگرام دکتر علیرضا رضوانی :  https://t.me/rezvani_archi